میوه گیاهى است به قدر هندوانه ای بسیار کوچک و در نهایت تلخى، بوته اش شبیه به بوته هنداونه و برگش از آن کوچک تر و سبز است. قسمت داخلی زرد آن بد و آنچه در بوته، منحصر به یکى باشد، از جمله سموم است. شحم آن مادامى که در پوست باشد، قوتش تا چهار سال باقى است و آنچه بیرون آورده باشند تا دو سال و بهترین آن سفیدى است که از بوته پرمیوه گرفته باشند و مستعمل، شحم آن است.
در اولِ چهارم، گرم و در آخرِ دوّم، خشک، مسهل سودا و بلغم غلیظ، بازکننده انسداد عروق، سقط کننده جنین و قاتل آن و جاذب اخلاط از عمق بدن است. جهت فلج و امراض سرد دماغى و اعضاى عصبانى، عرق النسا و درد مفاصل، نزلات مزمنه غلیظه چشم و سینه، تنگی نفس انتصابى و ربو و سرفه مزمن و امراض سرد کلیه و مثانه، نافع است.
مضر دماغ گرم و معده، سردردآور، در هواى بسیار سرد باعث بروز دل پیچه و بی قراری، در هواى بسیار گرم باعث اسهال دموى و التهاب است و مصلحش کتیرا و مقل و نشاسته می باشد.
مضرّ بدنهای نحیف و مصلحش آب فواکه و قدر شربتش از یک دانگ تا نیم درهم است. بهترین اصلاح آن است که سائیده، به ماء العسل سرشته، خشک نموده سپس با کتیرا و غیره بسایند. بدلش به وزن آن بیدانجیر و ثلث آن حرمل است.
حقنه جوشانده آن که درست آن را جوشانیده باشند جهت قولنج بلغمى و ریحى، عرق النسا، فلج و امثال آن نافع است. شیاف مقعدی آن مسهل قوى، شیاف واژینال آن قاتل جنین و دود سوزانده آن مدرّ حیض است.
استفاده موضعی سبز آن جهت عرق النسا و دردهاى سرد، ضماد آن چند مرتبه بر کف پا جهت جذام، سعوط آب آن جهت زردى چشم و پاشیدن آب طبیخ آن در خانه ها جهت کشتن کک و منع تولد آن مؤثر است.
اگر هندوانه ابوجهل را سوراخ کرده، دانه هایش را بیرون آورند و با روغن زنبق، داخلش را پر کرده، منافذش را مسدود ساخته و به خمیر بگیرند و روى آتش گزارند تا چند جوش کند، خضاب آن و آشامیدن آن در حمام جهت سیاه کردن موى و منع سرعت سفیدى آن، مجرب دانسته اند.
قطور روغن زیتون که حنظل در آن جوشیده باشد جهت درد گوش، مالیدن آن بر دندان جهت آسانى کندن دندان، مؤثر است. سعوط این روغن مفتّح انسدادهای مغزی و سینوسها، استفاده موضعی آن رافع آثار و یرقان و نیکو کردن رخسار و رافع درد مقعد، اکتحال رماد آن به غایت جهت سیاه کردن چشم ازرق مفید است.
تخم آن مسهل، قی آور، باعث ایجاد سرگیجه است. ولی اگر چندین نوبت بشویند و در آب نمک بخیسانند تا تلخى آن زایل شود سپس کوبیده و با شیر و خرما بجوشانند، خوردن آن، باعث صحت بدن است.
برگ خشک حنظل به قدر دو درهم با نشاسته و صمغ، مسهل سودا و با انیسون و افتیمون و ایاره فیقرا جهت مالیخولیا و صرع و داءالحیه و جذام و امراض سوداوى نافع است. طبیخ ریشه حنظل جهت استسقاء و گزیدن عقرب و افعى و خون منجمد و داء الفیل مفید است. ضماد برگ آن با آب و نشاسته جهت تحلیل اورام و قطع سیلان خون منفجر، مفید است.
چون داخل حنظل را خالى کرده، سرکه در آن ریخته، بجوشانند جهت درد دندان و تقویت لثه، به غایت نافع است.
برای تهیه روغن حنظل باید دو جزء آب تازه آن را با یک جزء روغن کنجد و زیتون ترتیب داده بجوشانند تا روغن بماند، و اگر تازه آن نباشد، ربع رطل از شحم آن را باید جوشانید و با یک رطل روغن، طبخ نمود. این روغن جهت امراض سرد و دردهاى آن، منع ریختن موى، رفع صداهای اضافی و وزوز گوش و کرم آن، درد دندان و جوشش سر مفید است. آشامیدن یک درهم روغن حنظل مسهل بلغم و اقسام کرم و ماساژ دادن آن با زهره گاو بر ناف جهت اخراج اقسام کرم، و حقنه آن جهت قولنج، نافع است.
